3. PLANOWANIE OŚWIETLENIA

Planowanie instalacji oświetleniowej stanowi skomplikowane zadanie, które wymaga ścisłej współpracy między inwestorem, architektem i projektantem instalacji. Instalacja musi spełniać wymagania obowiązujacych norm i dyrektyw oraz odznaczać się kryteriami jakościowymi zapewniającymi dobre oświetlenie (patrz punkt 4). Dobry projekt oświetlenia współgrający z wystrojem wnętrza przyczynia się też do stworzenia przyjemnej atmosfery.

3.1 WYMAGANIA

Zaplanowanie instalacji oświetleniowej wymaga posiadania następujących dokumentów lub danych:

  • Rzuty poziome i przekrojowe lub wymiary pomieszczeń
  • Systemy sufitowe (rodzaj konstrukcji i odległość między osiami sufitu)
  • Kolory lub współczynniki odbicia sufitu, ścian, podłogi i mebli
  • Umeblowanie lub rozmieszczenie maszyn
  • Wykorzystanie pomieszczenia i czynności wzrokowe
  • Położenie obszarów roboczych i otoczenia
  • Warunki użytkowania, jak temperatura, zapylenie i wilgotność

3.2 NORMY

Oprawy oświetleniowe muszą spełniać wymagania odnośnych norm i dyrektyw. Podstawę stanowi norma europejska EN 12464 „Oświetlenie miejsc pracy”.

3.2.1 EN 12464 „Oświetlenie miejsc pracy — Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach”

Wyciąg z normy DIN EN 12464-1
Podane wartości eksploatacyjne jasności oświetlenia są wartościami średnimi padającymi na obszar roboczy powierzchni odniesienia, która może być ustawiona poziomo, pionowo lub ukośnie. Niezależnie od wieku i stanu instalacji oświetleniowej natężenie oświetlenia nie może spaść poniżej podanej wartości.
Wartość wskaźnika UGR instalacji oświetleniowej przekroczyć podanej wartości.

Zmiana normy DIN EN 12464-1
Norma jest aktualnie zmieniana i zgodnie z przewidywaniami ukaże się ponownie jesienią 2021 roku. Podane w poniższej tabeli natężenia oświetlenia są w nowej wersji uzupełnione o inne, wyższe natężenia oświetlenia. Dla projektanta powstaje więc większa swoboda działania, aby spełnić czułe wymagania dla oświetlenia.

3.2.2 Dalsze normy i dyrektywy

EN 1838                    Oświetlenie awaryjneNotbeleuchtung
EN 12193                  Oświetlenie w sporcie
EN 15193                  Energetyczne właściwości użytkowe budynków
BSI LG 7                    Lighting Guide 7: Office Lighting
DIN 5035                  Oświetlenie sztucznym światłem
DIN 67528                Oświetlenie garaży publicznych i parkingów publicznych
DIN SPEC 67600      Oświetlenie biologicznie skuteczne – Zalecenia projektowe
DIN V 18599             Energetyczne właściwości budynków
ASR 7/3                     Dyrektywa w sprawie stanowisk pracy
BGR 131                    Przepisy zrzeszeń zawodowych

Wytyczne związków specjalistycznych

3.3 SPECJALNE WYMAGANIA

3.3.1 Wyższy stopień ochrony

Do najczęstszych obciążeń, na które są wystawiane elektryczne środki produkcji, należą pył i wilgoć. Jeśli w danym pomieszczeniu panują takie warunki, należy w nim zamontować oprawy o wyższym stopniu ochrony, które są wyposażone w elementy przeciwdziałające wnikaniu zanieczyszczeń i/lub wody (patrz punkt 8.6).

3.3.2 Zakłady o podwyższonym ryzyku pożarowym

Chodzi tutaj o pomieszczenia, w których istnieje ryzyko, że np. łatwopalne substancje zbliżą się na tyle do elektrycznych środków produkcji, że może wybuchnąć pożar. W przypadku zagrożenia pożarowego przez pył i/lub włókna oprawy muszą spełniać wymagania co najmniej stopnia ochrony IP 50 i znaku D (patrz punkt 8.6). W tych przypadkach temperatury powierzchni oprawy, na których przy poprawnym montażu mogą osadzać się łatwopalne substancje, nie mogą przekraczać określonych wartości granicznych.

3.3.3 Wysokie lub niskie temperatury powietrza

Oprawy są badane w warunkach laboratoryjnych o unormowanych parametrach. W pomieszczeniu panuje z reguły temperatura około 25°C. Gdyby w praktyce temperatura panująca w pomieszczeniu miała być całkiem inna (np. chłodnie, hale fabryczne z ciepłem procesowym), należy przeprowadzić uzgodnienia z producentem oprawy. Mogą być wtedy wymagane oprawy specjalne.

3.3.4 Odporność na substancje żrące

Jeśli w związku z zastosowaniem należy liczyć się ze żrącymi substancjami w atmosferze pomieszczenia, należy zwrócić się do producenta opraw, aby ocenił on ich zdatność. Do tego wymagane jest podanie rodzaju substancji, jej stężenia w powietrzu otaczającym, temperatury i wilgotności powietrza. Informacje na temat zgodności chemicznej tworzyw znajdują się w punkcie 8.2.4 W tym kontekście należy także zweryfikować odporność na chemiczne środki czyszczące.

3.3.5 Ochrona przed odłamkami

We wrażliwych obszarach produkcyjnych, zwłaszcza w branży spożywczej, należy wykluczyć możliwość zanieczyszczenia odłamkami szkła (np. wskutek uszkodzenia źródła światła). Z tego względu muszą być tam stosowane lampy w rurce ochronnej lub zamknięte oprawy.

3.3.6 Podwyższone wymagania dotyczące bezpieczeństwa obowiązujące w przemyśle spożywczym

Oprawy stosowane w przemyśle spożywczym podlegają bardzo surowym kryteriom. Oprócz wysokiego stopnia ochrony liczy się także ochrona przed odłamkami, odporność mechaniczna i chemiczna, a także aspekty związane z czyszczeniem i utrzymaniem. Poprzez odpowiednie badania opisane w normie DIN 10500 należy wykazać, że oprawy spełniają wymagania standardu IFS Food (International Featured Standards Food, dawniej International Food Standard) lub BRC-Global Standard Food (British Retail Consortium), czyli mogą być stosowane w przedsiębiorstwach posiadających certyfikaty zgodności z tymi standardami.

3.3.7 Odporność na uderzenie piłką

W halach sportowych należy liczyć się ze zderzeniem oprawy z piłką lecącą z dość dużą prędkością uderzeniową. Trzeba zatem zadbać o to, aby takie uderzenie nie spowodowało zniszczenia źródła światła i zagrożenia obrażeniami ciała wskutek spadających odłamków. W związku z tym oprawy do hal sportowych muszą być odporne na uderzenie piłką (patrz punkt 8.6).

3.3.8 Zdatność do użytku w miejscach pracy z monitorem

W pomieszczeniach z monitorami nieodpowiednie oświetlenie może powodować odbicia i zjawiska olśnienia. Dlatego podczas projektowania oświetlenia należy ustalić obszar montażu opraw, w którym mogą one powodować zakłócenia, i tak dobrać rodzaj i aranżację opraw, aby nie powstawały dokuczliwe odbicia. Oprawy niepowodujące odbić w monitorach są wyposażone w specjalną technikę świetlną, która osłabia luminancję w newralgicznych przedziałach kątowych (patrz punkt 4.3).

3.3.9 Podwyższone wymagania odnośnie oddawania barw

Rozrzut właściwości oddawania barw źródeł światła prowadzi do różnic postrzegania kolorów, z negatywnymi skutkami na zdolność patrzenia i samopoczucie. Realistyczne oddawanie barw jest istotne zwłaszcza w miejscach, gdzie są wykonywane czynności wzrokowe wymagające dopasowywania i kontrolowania kolorów (np. pracownia techniki dentystycznej, drukarnia, przetwórstwo i sprzedaż tekstyliów). Należy tam stosować odpowiednie źródła światła o jak najlepszym wskaźniku oddawania barw.

3.3.10 Pomieszczenia czyste

Technika pomieszczeń czystych chroni produkty, procesy i ludzi przed szkodliwym działaniem zanieczyszczeń. Takie wyposażenie (m.in. oprawy) musi jednak spełniać najwyższe standardy jakości, np. pod względem redukcji emisji cząstek. Pomieszczenia czyste znajdują zastosowanie m.in. w szpitalach, przemyśle farmaceutycznym i spożywczym, mikroelektronice i laboratoriach badawczych.

3.4 WSPÓŁCZYNNIK UTRZYMANIA

Podane w normie EN 12464 jasności oświetlenia są tzw. wartościami utrzymania i określają poziom, który musi być osiągnięty. Ponieważ w praktyce rzeczywisty komfort świetlny stopniowo spada wraz z wiekiem źródła, a także wskutek zabrudzenia lamp, opraw i powierzchni pomieszczenia, jest to rekompensowane przez uwzględnienie współczynnika utrzymania (patrz punkt 4.1). Projektant oświetlenia musi zatem ustalić lub obliczyć współczynnik utrzymania stosowny dla sposobu użytkowania pomieszczenia i utworzyć odpowiedni plan eksploatacji. Matematycznie współczynnik utrzymania jest iloczynem czterech cząstkowych współczynników utrzymania:

WF=LLWF x LLF x LWF x RWF

LLF       współczynnik żywotności lampy
             (wygasanie lamp w trakcie eksploatacji)

LLWF    współczynnik utrzymania strumienia świetlnego lampy
             (spadek strumienia świetlnego w trakcie eksploatacji)

LWF      współczynnik utrzymania oprawy
             (zabrudzenie opraw między dwiema operacjami czyszczenia)

RWF     współczynnik utrzymania pomieszczenia
             (spadek współczynników odbicia powierzchni pomieszczenia)

WF       współczynnik utrzymania