Podczas planowania oświetlenia dysponujemy dziś dużą ilością źródeł światła, a tym samym instrumentów umożliwiających dobranie oświetlenia odpowiadającego potrzebom człowieka. Początki wysokojakościowego planowania światła zaobserwowano już w latach pięćdziesiątych. Pionierem w tej dziedzinie był Richard Kelly. Do dnia dzisiejszego uznaje się jego systematyzację oddziaływań światła. Richard Kelly porzucił zasadę jednolitego natężenia oświetlenia uznawaną do tego czasu za centralne kryterium planowania oświetlenia. Pytanie o ilość światła zastąpił on pytaniem o jego jakość. Richard Kelly szukał kryteriów umożliwiających rozróżnienie oświetlenia według priorytetów jego odbioru przez obserwatora. Z przemyśleń tych zrodziłą się systematyzacja, w której Kelly rozróżnia trzy zasadnicze funkcje oświetlenia.
Światło do patrzenia odpowiada w przybliżeniu powszechnemu ilościowemu wyobrażeniu światła. Wytwarzane jest oświetlenie zasadnicze wystarczające do odbioru danych zadań związanych z widzeniem. Może to być odbiór obiektów lub struktur budynku, orientacja w przestrzeni lub orientacja przy przemieszczaniu się w danym kierunku. Jednakże inaczej niż w przypadku ilościowego planowania światła, światło do patrzenia nie jest celem, lecz stanowi podstawę dalszego planowania oświetlenia.
Według teorii Kelly'ego światło do rozglądania się wykracza poza oświetlenie zasadnicze i uwzględnia potrzeby człowieka w danym otoczeniu. Ten rodzaj oświetlenia kładzie nacisk na ludzkie postrzeganie: najpierw są rozpoznawane obiekty, które w pomieszczeniu są oświetlone najjaśniej, a dopiero potem obserwator uzupełnia obraz pomieszczenia o ciemniejsze obiekty. Inaczej niż oświetlenie równomierne światło do rozglądania się organizuje otoczenie wizualne, dzieląc je na jasne i ciemne strefy. Można je szybko i jednoznacznie rozróżnić i zrozumieć. Wzrok obserwatora może padać na poszczególne obiekty lub obszary w pomieszczeniu. Ta zasada jest przydatna nie tylko do orientacji w pomieszczeniach, ale może być także wykorzystywana przy prezentacji towarów i obiektów dekoracyjnych.
Światło do oglądania nie tylko oświetla obiekty lub przekazuje informacje, lecz samo jest obiektem obserwacji. W tej odmianie samo światło współtworzy efekt estetyczny oraz zapewnia nastrój i atmosferę w pomieszczeniu. Światło do oglądania może być wytwarzane przez żarówkę świecową lub obiekt świetlny. Może to być też blask światła, który staje się widoczny przez oświetlanie określonych materiałów.
Do przełożenia tych 3 zasadniczych funkcji oświetlenia na projekt światła przemysł oferuje szeroką gamę źródeł światła, które są zamontowane w skonstruowanych w różny sposób korpusach oprawy. Wzornictwo opraw ma przy tym nie tylko funkcję estetyczną, ale jest też uwarunkowane kierującymi światło optykami, które zapewniają precyzyjne prowadzenie światła i eliminowanie zjawiska olśnienia. Tak zaopatrzony projektant oświetlenia może tworzyć wysokiej jakości projekty.
Oświetlenie ogólne, które daje światło do patrzenia, można zrealizować przy użyciu opraw o rozsyle bezpośrednim, szerokostrumieniowym na świetlówki zwykłe lub kompaktowe. Te źródła światła wytwarzają rozproszone światło. Równomierne oświetlenie można uzyskać także poprzez oświetlenie pośrednie.
Ponieważ jednak ani czysto bezpośrednie, ani czysto pośrednie oświetlenie nie tworzy optymalnych warunków do patrzenia, w roli oświetlenia ogólnego dobrze sprawdzają się oprawy o rozsyle bezpośrednim i pośrednim.
Oświetlenie pionowych powierzchni jest o tyle przydatne, że daje wrażenie większej przestrzeni. Można je osiągnąć za pomocą prostokątnych lub okrągłych opraw z asymetrycznymi odbłyśnikami na świetlówki kompaktowe lub liniowe.
Do poprawy oświetlenia zasadniczego pionowych powierzchni może także służyć ukierunkowane światło, które równocześnie organizuje pomieszczenie i dostarcza w ten sposób światło do rozglądania się.
Gdy jest zapewnione światło do patrzenia, można stworzyć wrażenie większej przestrzeni przez światło do rozglądania się. Uwidaczniają się wtedy wyraźnie bardziej zaawansowane efekty świetlne, przede wszystkim lepsze oddawanie plastyczności i struktur powierzchni oświetlonych obiektów. Ukierunkowane światło umożliwia zróżnicowanie skupienia światła i daje większą swobodę pod względem aranżacji opraw w pomieszczeniu. Powstaje gra światła i cieni, która wyznacza kolejność postrzegania.
Głębia przestrzeni jest czytelna. Do tych zadań chętnie wykorzystuje się promienniki do nabudowy z odbłyśnikowymi źródłami światła. Ukierunkowane światło mogą emitować także wbudowane w suficie oprawy wychylne i obrotowe, najczęściej wyposażone w wysokoprężne lampy wyładowcze.
Aby nadać wyrazu światłu do rozglądania się, lepiej jest utrzymywać oświetlenie zasadnicze na niskim poziomie. Poprzez dodatkowe światło ukierunkowane można wtedy osiągnąć efekty modelowania. Przy zbyt wysokim poziomie oświetlenia zasadniczego projektant jest zmuszony pracować z wysokimi poziomami mocy kierowanych źródeł światła. Rozproszone światło akcentowanych obszarów może często wystarczać do oświetlenia otoczenia.
Światło do oglądania wymaga od źródeł światła i opraw więcej niż to do patrzenia i rozglądania się. Najczęściej oznacza to konieczność korzystania z prawie punktowych źródeł światła. Gdy światło z nich trafi na materiały z błyszczącą powierzchnią, powstają refleksy świetlne, które są postrzegane jako blask. Gdy same źródła światła stają się obiektem, w grę wchodzą światłowody, diody świecące, a także żarówki halogenowe z trzonkiem. Luminancja źródła światła jest dodatkowo odczuwalna jako jasne światło. Funkcje kierowania światła i oświetlenia nie są tu tak istotne.
Bibliografia:
History of Light and Lighting – Correspondence Course Lighting
Application/ Vol. 2